125 jaar geleden richtten twee broers uit een klein stadje in Frankrijk een bedrijf op dat zou uitgroeien tot een gigant van de bandenwereld
Nummer 81 op Fulham Road in Londen is een opvallend gezicht. Tussen de Victoriaanse herenhuizen, utilitaire flats en boetiekjes staat een art-decogebouw met betegelde zuilen, sierlijk smeedijzer en gedetailleerd glas-in-lood. Vanuit een raam naar beneden kijken is een imposante figuur. Pince-nez-bril op zijn ronde gezicht en open mond, een champagneglas in de ene hand en een sigaar in de andere, de iconische Michelin-man - of Bibendum voor zijn vrienden - roostert voorbijgangers vanaf zijn baars in Michelin House sinds het was gebouwd in 1911. Boven zijn hoofd staat de Latijnse uitdrukking Nunc est bibendum: nu is het tijd om te drinken. Alleen heeft deze bandenman het niet over alcohol.
‘Zijn glas is niet gevuld met champagne, maar eerder met spijkers, gebroken glas en stenen’, legt Gonzague de Narp uit, hoofdconservator van het historische centrum van L’Aventure van Michelin. ‘In 1893, tijdens een autobouwerscongres, verklaarde André Michelin dat zijn luchtbanden ‘obstakels konden opdrinken’. Dus wat Bidendum zegt, is dat het nu tijd is voor de Michelin-luchtband.'
Rubbermannetjes
Hoewel Bibendum een fictief personage is, waren er in feite twee zeer echte Michelin-mannen: de broers André en Édouard. Nadat ze in 1889 het familiebedrijf hadden overgenomen, dat rubberen onderdelen voor landbouwmachines maakte, was het eerste grote product dat de gebroeders Michelin produceerden geen band, maar eerder een rubberen remblok.
‘Tot dan toe werd het remmen van een voertuig gedaan door een ijzeren rem op een ijzeren velg’, zegt de Narp. ‘Hier waren twee problemen mee: de efficiëntie en het lawaai. Maar het rubberen remblok dempte het geluid, en daarom kreeg het remblok de naam "The Silent".'
Terwijl The Silent succesvol was, kwam de echte doorbraak voor Michelin op een dag in 1891 toen een fietser met een lekke band bij de fabriek arriveerde.
‘Édouard was geïntrigeerd en probeerde de band van de wielrenner te repareren. Het was een Dunlop "worst": een buis die aan de rand van het wiel was geplakt en in stof was gewikkeld. In totaal duurde het 15 uur voor de reparatie - drie uur om het te repareren en daarna nog eens 12 uur wachten tot de velglijm droog was.'
's Morgens kon een opgewonden Édouard niet wachten om de band te testen, dus vertrok hij op de fiets vanaf het fabrieksplein, om even later terug te keren met nog een lekke band. Maar behalve dat hij werd afgeschrikt, overtuigde deze korte reis hem van het potentieel van dit pneumatische wonder. Er ontbrak maar één ding: het gemak van reparatie.
Zegevierende overtuiging
Aangespoord door de ervaring van de Dunlop, begon Michelin met het maken van een gebruiksvriendelijkere band, en tegen het einde van 1891 was de 'Detachable' gearriveerd.
'De afneembare bevestiging aan de velg met 16 schroeven die de binnenband op zijn plaats houden', zegt de Narp. ‘Dus als je een lekke band had, hoefde je alleen maar de schroeven te verwijderen en vervolgens de buis te repareren of te vervangen. De reparatietijd ging van 15 uur naar 15 minuten.’
Michelin had vertrouwen in de Detachable, maar het publiek moest nog overtuigd worden, dus na verschillende onderhandelingen slaagde Michelin erin de lokale wielerheld Charles Terront te overtuigen om een gokje te wagen op deze onbekende banden en ermee te rijden in de 1, 200 km lange Parijs- Brest-Parijs race. Terront won naar behoren en keerde negen uur eerder terug naar Parijs dan zijn naaste rivaal, Joseph Laval (een Dunlop-rijder die de Detachable was aangeboden maar deze afwees) in een tijd van 71 uur en 18 minuten. Hij had onderweg een lekke band gehad, maar dat was eigenlijk de bedoeling. Lekken was een feit van het pneumatische leven, maar tot dan toe was het vermogen om het snel te verhelpen dat niet. De reputatie van de Detachables groeide en Michelin wilde meer.
‘In 1892 organiseerden de broers de “Nail Race”, zegt de Narp. ‘Het was gereserveerd voor renners op Michelin-banden, maar ze hoorden dat een renner die was uitgerust met Dunlops had besloten mee te doen. Ze lieten hem toe, maar ze gooiden spijkers op de baan zodat iedereen lek ging. Natuurlijk konden de Michelin-banden snel worden gerepareerd, maar de Dunlops niet.’
Het plan wierp zijn vruchten af, en dat jaar ontving Michelin bestellingen voor 20.000 Detachables en verschoof daarmee zijn aandacht volledig naar de bandenproductie. Maar fietsen waren nog maar het begin.
Snel rijdende auto's
In 1895 had Michelin 's werelds eerste pneumatische autoband ontwikkeld. Alleen was er een probleem: mensen vertrouwden het niet.
‘Niemand geloofde dat je een auto van 1,5 ton op opblaasbare banden kon laten rijden, dus bouwden de broers hun eigen auto van een Peugeot-chassis en een Daimler-Benz-bootmotor. De auto was erg zwaar – 2,5 ton – en de motor was achterop gemonteerd, waardoor hij erg moeilijk te besturen was. Ze noemden het L'éclair, wat in het Frans "de bliksemflits" betekent, omdat het als de bliksem over de weg zou zigzaggen. Ze stelden voor om met L’éclair mee te doen aan de autorace Parijs-Bordeaux-Parijs, maar vanwege de besturing wilde niemand ermee rijden, dus gingen de broers de uitdaging zelf aan.’
In racetermen was het een mislukking, L'éclair lekte onderweg en eindigde als laatste, maar in de ogen van de auto-industrie was het een succes. Van de 46 deelnemers eindigden er slechts negen (de rest was bezweken aan mechanische problemen), dus door intact terug te keren naar Parijs had Michelin bewezen dat luchtbanden op auto's een haalbare optie waren.
Net als bij de Nail Race vond Michelin dat er meer publiciteit nodig was, dus in 1899, toen een Belg genaamd Camille Jenatzy (bijgenaamd 'The Red Devil' vanwege zijn gemberhaar) voorstelde om de 70 km/u-barrière te doorbreken in een elektrische auto, greep Michelin de kans aan om zijn voertuig, La Jamais Contente ('De Nooit Tevreden'), te voorzien van zijn luchtbanden.
‘Destijds verklaarde de Franse Academie voor Geneeskunde dat het voor het menselijk lichaam onmogelijk was om snelheden van meer dan 70 km/u te accepteren’, zegt de Narp. ‘Als je dat overschrijdt, zeiden ze, zou je lichaam kunnen ontploffen! Jenatzy bewees dat ze allemaal ongelijk hadden en bereikte niet alleen 70 km/u, maar meer dan 100 km/u. Daarmee had Michelin laten zien dat je zonder risico zo snel banden op een voertuig kunt zetten.’
Enter Bibendum
Al deze publiciteitsstunts zorgden voor veel aandacht voor Michelin, maar het was in die tijd, in 1898, dat de broers beseften dat Michelin meer nodig had dan alleen een aanwezigheid in de krant.
‘Michelin had een stand op de Wereldtentoonstelling van 1894 in Lyon, met aan weerszijden twee pilaren banden – grote onderaan, kleine bovenaan. Toen de broers dit zagen, zei Édouard tegen André: "Kijk, als we wapens aan deze stapel banden zouden toevoegen, zou het een man kunnen zijn", zegt de Narp.
‘Enkele jaren later, in 1898, ging een Franse cartoonist genaamd O’Galop een reclameproject presenteren aan Michelin. In zijn portfolio zat een affiche voor een brouwerij die was afgewezen. Het beeldde een drinker uit in een grappig kostuum en een glas bier in zijn hand – met de slogan Nunc est bibendum. Herinnerend aan de stapels banden, evenals aan André's uitspraak dat Michelin-banden "de weg opdrinken", vroegen ze O'Galop om de man in een stapel banden met armen te veranderen en de pint bier te vervangen door een champagneglas vol weg obstakels.” En zo werd Bibendum geboren.
In de loop der jaren is Bidendum veranderd van een corpulent, aristocratisch personage in een glimlachende, gespierde figuur, die onderweg is afgebeeld als een ridder van het rijk, een Romeinse gladiator, Descartes en zelfs Napoleon.
‘Naarmate de bandenmaat groter werd, nam het aantal dat van Bidendum werd gemaakt af’, zegt de Narp. ‘Hij gaat met zijn tijd mee. Officieel bestaat hij nu uit 26 banden. Op de originele affiches werd hij afgebeeld als een rijke man, omdat alleen rijke mensen auto's konden betalen. Maar na verloop van tijd verloor hij zijn attributen van rijkdom toen auto's betaalbaarder werden. In de jaren tachtig creëerden we de "Running Michelin Man", een dynamischer figuur om de huidige trends weer te geven, en in 1998 hebben we hem afgeslankt, omdat hij misschien als te dik werd beschouwd!' Een ding dat echter niet is veranderd, is De kleur van Bidendum.
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is Bibendum nooit echt zwart geweest (commentatoren hebben het Michelin-gekleurde Bibendum-zwart genoemd om de banden weer te geven, maar hebben daar later om sociaal-raciale redenen afstand van gedaan - iets wat Michelin ten stelligste ontkent).
‘Wat het logo betreft, is Bibendum altijd wit geweest. Dit komt omdat natuurlijk rubber crèmekleurig is en hij is uitgevonden voordat carbon black in de banden werd gebruikt [waardoor banden zwart worden]. Het komt ook omdat de vroege banden luxeproducten waren en werden verkocht in wit zijdepapier. Bibendum is echter in verschillende kleuren op posters verschenen, bijvoorbeeld in de jaren 70 toen hij oranje was, wat toen een populaire kleur was.’
Maar wat zijn tint ook is, Bibendum is synoniem geworden met Michelin, dat zowel de tijdgeest vertegenwoordigt als de provocerende en uiterst zelfverzekerde houding van zijn meesters.
‘Groot-Brittannië was het land van Dunlop, dus het bouwen van Michelin House in Londen was zoiets als zeggen: "Je kunt maar beter op ons letten!" Een van de glas-in-loodramen toont een advertentie uit 1905 waarin Bibendum een lage trap aan het doen is, waarbij de noppen op de zolen van zijn rubberen schoenen te zien zijn. Het was een reclame voor een nieuwe band met klinknagels in het loopvlak, maar het was ook bedoeld als een soort boodschap aan Dunlop. Het wil zeggen dat we een Franse bokstrap gebruiken om jou, de Engelse bokser die alleen met vuisten bokst, te vertellen dat we op jouw territorium zijn.'
Natuurlijk is de strijd met de Britten over banden allang gestaakt, en nogal passend is Michelin House nu een restaurant in plaats van een bandendepot. Maar één ding is zeker: met Bibendum aan het stuur lijkt Michelin nog 125 jaar op te drinken. la vôtre!
